संस्कृत ऐच्छिक

प्रतिखण्डं विस्तृतविवरणम्

खण्डः ‘क’

(अपठितांशअवबोधनम्)

I). प्रश्नवैविध्यम्

(i) एकपदेन उत्तरम्

(ii) पूर्णवाक्येन उत्तरम्

(iii) भाषिककार्यम्

कर्तृ- क्रियापदचयनम्

सर्वनाम- संज्ञापदचयनम्

विशेषण- विशेष्यचयनम्

समानार्थक- विलोमपदचयनम्

II). (सम्पादितः सरलः साहित्यिकः अंशः)

प्रश्नवैविध्यम्-

(i) एकपदेन उत्तरम् (प्रश्नद्वयम्)

(ii) पूर्णवाक्येन उत्तरम् (एकप्रश्नः)

भाषा- सम्बद्धकार्यम्

(i) कर्तृ-क्रियापदचयनम्

(ii) विशेषण-विशेष्य-प्रयोगः

(iii) सर्वनामप्रयोगः/संज्ञाप्रयोगः

(iv) शब्दार्थचयनम्/विलोमचयनम्

(v) समुचितशीर्षकप्रदानम्।

खण्डः ‘ख’

(रचनात्मकं कार्यम्)

1. प्रदत्तरूपरेखया कथासंयोजनम्/क्रमायोजनम

2. सघेकताधारितम् वर्णनम्

खण्डः ‘ग’

(पठित-अवबोधनम्)

1. त्रयः अंशाः

(i) गद्यांशः

(ii) पद्यांशः

(iii) नाट्यांशः

प्रश्नवैविध्यम्

(i) एकपदेन उत्तरम्

(ii) पूर्णवाक्येन उत्तरम्

(iii) वशेषण-विशेष्यप्रयोगः/अन्वितिः

(iv) विलोमचयनम्/पर्यायचयनम्, कर्तृपदक्रियापदचयनम्

2. शब्दार्थाः

3. कथनानि आश्रित्य प्रश्ननिर्माणम्

4. भावार्थलेखनम्

5. अन्वयलेखनम्

6. पाठ्यपुस्तकम् आधारितं भाषिककार्यम्

• कर्तृक्रियापदचयनम्
• विशेषणविशेष्यचयनम्
• सर्वनामसंज्ञाप्रयोगः
• समानविलोमपदचयनम्
• कः कं कथयति

7. संस्कृतसाहित्येतिहासः

खण्डः ‘घ’

(छन्दो{लंकारपरिचयः)

1. (i) लघुयुक्तविवेक

(ii) अधाोलिखितछन्दसाम् सोदाहरणलक्षणम् सामान्यज्ञानम्

छन्दांसि- अनुष्टुप्, उपजाति, वंशस्थ, वसन्ततिलका, मालिनी, शिखरिणी, शार्दूलविक्रीडितम्, मन्दाक्रान्ता (प्रदत्तश्लोकेषु छन्दसः अभिज्ञानमाध्यमेन, प्रदत्तपरिभाषासु रिक्तस्थानपूर्तिमाध्यमेन च परीक्षणम्)

2. श्लोकेषु छन्दसंज्ञानम

3. अधोलिखित- अलघ्काराणाम् उदाहरणसहितलक्षणम्

(i) शब्दालघ्काराः-अनुप्रासः, यमकम्, श्लेषः

(ii) अर्थालघ्काराः-

a) उपमा, रूपकम्, उत्प्रेक्षा, अर्थान्तरन्यासः,

b) प्रदत्तश्लोकेषु अलंकारस्य अभिज्ञानमाध्यमेन,

c) प्रदत्तपरिभाषासु रिक्तस्थानपूर्तिमाध्यमेन च परीक्षणम्

निर्धारितपुस्तकानि

• शाश्वती (भागः2)(राष्ट्रीय-शैक्षिक-अनु- एवं प्रशिक्षणपरिषदा प्रकाशितम्)
• व्याकरणसौरभम् (संशोधिातसंस्करणम्)(राष्ट्रीय-शैक्षिक-अनु- एवं प्रशिक्षणपरिषदा प्रकाशितम्)
• हायरसंस्कृतग्रामर(एम् आरकालेलिखितम्)
• रचनानुवादकौमुदी(कपिलदेवद्विवेदीलिखितम्)
• संस्कृतसाहित्यपरिचयः (संदर्भपुस्तकम्)(रा- शै- अनु- प्र- परिषदा प्रकाशितम्-संशोधिातसंस्करणम्)
• वेदपारिजात (अतिरिक्ताध्ययनार्थम्) (रा- शै- अनु- प्र- परि- द्वारा प्रकाशितम्)